نخستین انقلاب صنعتی از اواسط سده هجدهم (حدود ۱۷۶۰ میلادی) تا نوزدهم در اروپا و آمریکا رخ داد. طی این دوره، جوامع عمدتاً کشاورزی و روستایی تبدیل به جوامع صنعتی و شهری شدند. صنعت نساجی و آهن به همراه ماشین بخار، نقش محوری در این انقلاب صنعتی ایفا کرد. در نسل اول انقلاب بیشتر از آب و بخار آب برای تولید استفاده می شد.
دومین انقلاب صنعتی، بین ۱۸۷۰ و ۱۹۱۴، تا آستانه جنگ جهانی اول، رخ داد. در این دوره صنعت نفت، صنعت فولاد و صنعت برق پدیدار شد و با استفاده از نیروی برق، فرایند تولید انبوه شکل گرفت. مهمترین اختراعات این دوره عبارت بودند از تلفن، چراغ برق، ضبط صوت و موتور احتراق درون‌سوز . این نسل از انرژی برق برای تولید انبوه استفاده می کرد.
سومین انقلاب صنعتی موسوم به انقلاب دیجیتال، مربوط به تحول فناوری‌های الکتریکی و مکانیکی آنالوگ به فناوری‌های دیجیتال می‌شود. طلیعه این انقلاب از بعد از جنگ جهانی دوم با ابداع ترانزیستور شروع می‌شود؛ اما تحول اساسی از دهه ۱۹۸۰ به بعد رخ می‌دهد. پیشرفت‌های انقلاب دیجیتال عبارتند از رایانه شخصی، اینترنت و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات. این نسل از الکترونیک و فناوری اطلاعات برای اوتوماسیون تولید استفاده می کرد.
اکنون نسل چهارم در حال ایجاد در ادامه نسل سوم می باشد، که ادامه انقلاب دیجیتالی است که از میانه نسل قبل شروع شده است. مشخصات آن بوسیله همجوشی تکنولوژی هایی است که خط بین فیزیک، دیجیتال و بیولوژی را طی می کند . انقلاب صنعتی چهارم، چهارمین دوره اصلی از بدو انقلاب صنعتی است. این دوره با ظهور فناوری‌هایی مانند آیفون، آی پد، کیندل ، اندروید۴G و … که فاصله میان سپهرهای فیزیکی، رایانشی و زیستی را کمرنگ یا حذف می‌کنند، مشخص می‌شود. این دوره با ظهور فناوری‌های نوین در چند حوزه رباتیک، هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی، نانوتکنولوژی، پردازش کوانتومی، زیست فناوری، اینترنت اشیا و خودروهای خودران همراه است. این انقلاب، کل نظام تولید، مدیریت و حکمرانی را در هر صنعت و هر کشوری متحول می‌کند. شهرهای هوشمند، صنعت هوشمند، کشاورزی هوشمند، حمل و نقل هوشمند و بهداشت و درمان هوشمند مصادیقی از پیشرفت‌های انقلاب صنعتی نسل ۴ هستند. یکی از اتفاقات مهم در انقلاب صنعتی چهارم که در حال رخ دادن است این است که ما در این دوره اختیار تصمیم‌گیری را آگاهانه به دست الگوریتم‌ها و ماشینها می‌سپاریم که این ماشینها نه تنها هوشمند هستند بلکه به واسطه مجهز بودن به ابزارهای متنوع جمع‌آوری داده و تحلیل داده‌های کسب کرده، یاد هم می‌گیرند.انقلاب صنعتی چهارم، انقلاب تصمیم و انتخاب است.
در انقلاب صنعتی ۴ وبلاک‌چین یا پلتفرم‌های مالی و ارز دیجیتال و دیگر حوزه‌های زندگی به وجود خواهند آمد که از مهمترین فناوری‌های مبتنی بر پلتفرم بلاک‌چین می‌توان به ارزهای دیجیتال رمزنگاری‌شده همچون بیت کوین اشاره کرد.در چند سال اخیر ارزهای دیجیتال رمزنگاری‌شده بسیاری همچون بیت‌کوین، مونرو، ریپل و اتریوم از محبوبیت و استقبال بی‌نظیری برخوردار شده و کاربران بسیاری در جهان به دنبال استخراج و تبدیل پول‌های خود به ارزهای دیجیتال هستند.
به طور کلی سه محور اصلی انقلاب صنعتی ۴ عبارتند از حوزه فیزیکی، زیستی و دیجیتال، اما این انقلاب صنعتی دارای یک زیرساخت فلسفی، اجتماعی و مدیریتی است. زیرا درصدد است نظام کنونی تولید معرفت، ثروت، قدرت و منزلت اجتماعی را بازسازی کند. بنابراین انقلاب صنعتی ۴ دارای چند ویژگی شامل یک فرایند تولید، یک نظام تجمع سرمایه، مجموعه مقررات، روش‌ها و ارزش‌ها، نظام اجتماعی‌سازی افراد و گروه‌ها و جامعه و یک تشکل اجتماعی که به حسب ضرورت چهار عامل فوق را در بر می‌گیرد.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان برای استقبال از این تغییر بسیار مهم فلسفی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی سندهای مفصلی در دست تهیه است تا بتوانند در آینده این تحولات سهمی داشته باشند. مع‌الوصف فهم صحیحی از انقلاب صنعتی در کشور وجود ندارد. زیرا با توجه به ویژگی‌هایی که این انقلاب در جهان پدید آورده است، آن را از دیگر انقلاب‌های صنعتی گذشته متمایز می‌کند. از جمله، تغییرات عمیق و نظام‌مند.
پیشرفت های حاصل از انقلاب صنعتی چهارم ، باعث همپوشانی بخش های اتوماسیون با خطوط تولید گردیده که این امر خود باعث افزایش بهره وری شغلی گردیده است . با بهره گیری از تکنولوژیهای جدید بسیاری از کمپانی ها می توانند زمانیکه نیروها و پرسنل کاری پس از اتمام کار به منزل رفتند با استفاده از رباتهای خودکار ، بدون نیاز به گرما یا روشنایی ، به تولید خود ادامه دهند . بعنوان مثال کمپانی فیلیپس هلندی ، خط تولید ریش تراش برقی خود را در یک کارخانه تاریک به کمک ۱۲۸ ربات راه اندازی کرده است و فقط ۹ کارگر در این خط تولید مسئول بررسی کیفیت محصولات و ایمنی آنها هستند . با این روند یکی از تغییرات انقلاب صنعتی چهارم ، کاهش نیروی کاری است . با این توسعه و پیشرفت ، کارها علمی تر شده و تجهیزات کاملا اتوماتیک خواهند گردید و نیروی کار باید فقط به بررسی و پایش تجهیزات اتوماتیک بپردازد. این امر بدان معنی است که کارگران در کارهای با ارزشتر و خلاقانه تری درگیر می شوند که توانایی ترک پست کاری و فرصت رسیدگی به امور روزمره خود را خواهند داشت .
شایان ذکر است که پیشرفت های کامپیوتری در صنعت باعث می شود خطوط و ساختارهای کاری جدیدی به وجود آید که تاکنون فقط به صورت خلاقانه کار میکرد در اینصورت کار منعطف تر بوده و دورکاری افراد بیشتر خواهد شد. تغییر محیط کاری به کارگران این امکان را می دهد که بتوانند ریتم و برنامه کاری خود را به تنهایی تنظیم کنند. انقلاب صنعتی ۴ به دلیل مدیریت و آنالیز ریسک زود هنگام و مداوم مبتنی بر تکنولوژیهای هوشمند ، ایمنی ، مهندسی فضای مجازی و اینترنت می تواند نیروی کاری را ایمن تر و سالمتر جلوه دهد. شبکه های حسگر بی سیم به همراه پشتیبانی فنی مناسب و طراحی شده یکپارچه نیز می تواند از بروز حوادث در محیط های صنعتی هوشمند جلوگیری نماید.
ماشینها و دستگاههای مجهز به ابزارهای فنی برای پایش و نظارت بر کلیه پارامترهای تاثیرگذار بر فرایند ، در صورت بروز هر گونه اختلال عملکردی ، فورا پاسخ مناسب را خواهند داد. این دستگاهها می توانند بر محیط اطراف خود نیز نظارت داشته و اطلاعات لازم را به مراکز کنترل ارسال نمایند. این سیستم عامل ها با برخورداری از برنامه های نظارت عمومی ، می توانند خطرات شغلی را کاهش دهند.
رویکردهای مدیریت هوشمند در محیط کار می تواند موارد زیر را نیز در برگیرد:
- پایش عوامل محیطی تاثیرگذار بر سلامت کارگران
- نظارت به استفاده از تجهیزات حفاظت فردی
- اخطار و هشدار به کارگران در خصوص خطرات موجود
- شبیه سازی سه بعدی مجازی
طیف وسیعی از تجهیزات حفاظت فردی نیز وجود دارد که از تکنولوژیهای هوشمند استفاده می کنند تا به کسانی که در محیط های خطرناک و در مواجهه با سروصدای شدید، گرما، گازهای سمی ، مواد شیمیایی و .. هستند کمک کرده و آنها را از خطرات دور کند. از طرف دیگر تکنولوژیهای پایش کننده سلامت و تندرستی افراد ( مانند ضربان قلب ، احساسات، فعالیتها، دمای بدن و …) می توانند در مواقع ضروری اخطار دهند که نیاز به اتخاذ اقدامات پیشگیرانه است تا از رفتارهای خطرناک و بروز حوادث جلوگیری کنند. کارخانه های دیجیتالی از ربات هایی استفاده می کنند که می تواند در فعالیتهای خطرناک ، کارهای یکنواخت، فشار بیش از حد به سیستم اسکلتی عضلانی جایگزین انسان شود یکی از این رباتهای معروف ، ربات همکار یا کوبوت نام دارد . کوبوت رباتی است که بعلت ایمنی بالا ، برای فعالیت در کنار انسان ها در یک محیط و در تماس نزدیک با آنها طراحی شده است .
نگرانی های موجود در ارتباط با انقلاب صنعتی چهارم :
به طور کلی سازمانها برای پیاده سازی و راه اندازی انقلاب صنعتی چهارم آماده نیستند. در بهترین حالت تنها حدود ۲۰-۱۷% سازمانها می توانند مدلهای جدید دستگاهها را عرضه کنند. از طرف دیگر مطالعات نشان داده اند که تنها حدود ۲۲% از تولید کنندگان درک خوبی از تغییر فناوری جدید نیروی کار و سازمان خود دارند . آمادگی نامطلوب برای راه اندازی سیستم های هوشمند ، می تواند منجر به وخیم شدن کیفیت کار ، افزایش حوادث و آسیب ها و نیز خطای انسانی گردد.
انقلاب صنعتی چهارم باعث ایجاد پیچیدگی هایی در محتوای شغل (تنوع فعالیت ، پیچیدگی، مهارت، قابلیت اطمینان،نوع مواجهات و ..)، سازمان(برنامه ریزی، اضافه کاری، سفارشات و ….)، مدیریت(وظایف ، ارتباطات، نقشها، حل مشکلات و مسائل و ..)، و سایر عوامل سازمانی (ارتقاء کاری، افزایش حقوق ، ایمنی شغلی، ارزش اجتماعی کار و ..) خواهدشد. این ارتباطات می تواند باعث ایجاد انواع مختلفی از خطرات در محیط کار بویژه در بخش روانی-اجتماعی گردد که طراحان و مهندسان به آن توجه چندانی نمی کنند.
کارگرانی که وظایف شغلی آنها شامل نظارت بر ماشین آلات هوشمند و روباتها یا شرکت در پروژه های غیرحضوری و مهندسی است باید به صورت مستقل عمل کنند پس نیاز است که دارای مهارت های عالی ارتباطی و دانش بالای دیجیتالی بوده و توانایی سازماندهی کار خود را داشته باشند . اما متاسفانه شواهد و مطالعات نشان می دهد که در مورد کارمندان و پرسنل واجد شرایط کمبود زیادی وجود دارد از طرفی پرسنل سالمند نیز سطح پایینی از فرهنگ و دانش دیجیتالی دارند . تکنولوژیهای نظارت و پایش تندرستی کارگران ( به دلیل آنکه ورود به حریم شخصی افراد است) نیز می تواند باعث بروز نگرانی هایی شده و خود بعنوان عامل استرس زا مطرح میگردد.
از طرفی دیگر نتایج استفاده از تکنولوژیهای دیجیتال و هوش مصنوعی دارای کلماتی است که تنها برای برخی از افراد متخصص آشناست و همین امر می تواند باعث افزایش حوادث در مورد سایر پرسنل گردد. تکنولوژیهای جدید می توانند خطرات مکانیکی ، برقی، حرارتی ، شیمیایی و … جدیدی ایجاد کنند.
افزایش تعداد دستگاهای دارای اتصال به اینترنت و همچنین تبادل و پردازش گسترده اطلاعات و داده ها از طریق شبکه اینترنتی می تواند تهدیدی برای حمل سایبری باشد که خود خطر بزرگی برای سلامتی و ایمنی کارگران است .